Wondermiddelen tegen kanker

Na de al langer bestaande chirurgie en radiotherapie heeft de ontdekking van chemotherapie de prognose bij vele typen kanker sterk verbetert. Echter, tegen het einde van de vorige eeuw leek ook daar de vooruitgang tot stilstand gekomen. Chemotherapie is gebaseerd op het principe dat het gif net iets dodelijker is voor de kankercel is dan voor de patiënt. De mogelijkheden om steeds meer middelen te combineren in steeds hogere doseringen begonnen uitgeput te raken. Maar gelukkig was daar in 2001 opeens een nieuw medicijn - Glivec™ genaamd - dat al snel het ’wondermedicijn’ tegen kanker werd genoemd

In de tweede helft van de vorige eeuw nam de kennis over chromosomen en hoe deze zijn opgebouwd uit DNA-moleculen razendsnel toe. Uit een van de bevindingen bleek, dat bij patiënten die lijden aan chronische myeloïde leukemie (CML), er sprake is van slechts één enkel geïsoleerd defect in het DNA van een chromosoom dat resulteert in een te hoge aanmaak van het enzym tyrosine kinase. Dit in tegenstelling tot andere typen kanker waarbij er altijd meerdere fouten in de chromosomen aanwezig zijn. De onderzoeker Brian Druker die werkte aan de Universiteit van Oregon, zag onmiddellijk in dat een selectieve remmer van tyrosine kinase de potentie zou kunnen hebben om CML te bestrijden. Het bleek dat de toenmalige firma Ciba Geigy een aantal moleculen op de plank had liggen die konden worden uitgetest en inderdaad bleek dat een van die stoffen – imatinib genaamd – bij celculturen buitengewoon werkzaam was. Er bleek echter een probleem, want Ciba Geigy bevond zich op dat moment midden in een fusieproces om samen met de firma Sandoz het huidige Novartis te vormen en was nauwelijks geïnteresseerd. Immers, de fusie moest snel geld opbrengen voor de aandeelhouders en er waren wereldwijd ‘slechts’ een beperkt aantal patiënten met CML. Dit betekende dat de benodigde grote investeringen waarschijnlijk nooit zouden worden terugverdient, en al zeker niet op de gewenste korte termijn.

Na veel aandringen stemde het management van het ondertussen nieuwgevormde Novartis uiteindelijk toch in met een eerste kleine test met een beperkt aantal patiënten, bij wie de gewoonlijke therapie met interferon geen effect had. En de resultaten met Imatinib bleken niet minder dan sensationeel! Het onderzoek liet zien dat er bij 83 procent van de patiënten met CML daadwerkelijk sprake was van genezing en ‘slechts’ bij 17 procent de kanker terugkwam, terwijl voordat imatinib beschikbaar was, 70 procent van de patiënten al binnen vijf jaar na de diagnose overleed.

Imatinib is het schoolvoorbeeld hoe het begrip van de onderliggende moleculaire biologie van het DNA bij een bepaalde vorm van kanker heeft geleid tot een bijzonder effectief geneesmiddel.

Prijsexplosie van medicijnen tegen kanker

Imatinib, dat ondertussen de merknaam Glivec™ had gekregen, bleek ook in andere opzichten een wondermiddel. Novartis slaagde erin om met Glivec™ de snelste goedkeuringsprocedure ooit voor een geneesmiddel te krijgen en om met een prijs per patiënt van meer dan tienduizend dollar per maand een nieuwe standaard voor prijzen van kankermedicijnen te introduceren. Glivec™ werd daarmee met een jaarlijkse omzet van vele miljarden een van de bestverkopende geneesmiddelen ooit.

Het succes van Novartis met Glivec™ werd al snel een voorbeeld voor andere farmaceutische firma’s en het roer werd bij vele bedrijven omgegooid. Men ging zich in plaats van medicijnen tegen bijvoorbeeld infecties, hoge bloeddruk, depressies en gewrichtsklachten in toenemende mate specialiseren op het vinden van nieuwe kankermedicijnen, waarvoor men vergelijkbare of liefst nog veel hogere prijzen kon vragen dan voor Glivec™ het geval was.

Precisiemedicijnen zijn een belangrijke stap voorwaarts

Het een en ander heeft geleid tot de ontwikkeling van vele tientallen anti-kankermiddelen die specifiek zijn ontwikkeld om de directe of indirecte gevolgen van één bepaalde beschadiging in de chromosomen van de kankercellen tegen te gaan. Bekende voorbeelden zijn Herceptin™ bij borstkanker en Keytruda™ dat succesvol werd toegepast in combinatie met bestraling om het uitgezaaide melanoom bij de 91-jarige vroegere Amerikaanse president Jimmy Carter in remissie te brengen.

Hoewel deze middelen een grote stap voorwaarts betekenen in de behandeling van kanker en enorme winstmakers voor de farmaceutische industrie zijn geworden, is het aanvankelijk grote enthousiasme ondertussen toch wat getemperd. En dat komt niet alleen door de vaak voorkomende ernstige bijwerkingen die kunnen variëren van orgaanfunctiestoornissen en bloedstollingsstoornissen tot zelfs levensgevaarlijks perforaties van de ingewanden. Het blijkt namelijk dat – evenals wat vaak bij chemotherapie gebeurt – er na een aanvankelijke succesvolle behandeling van kanker, deze toch weer terugkomt en er resistentie is ontstaan. Om dit tegen te gaan wordt er tegenwoordig vaak voor gekozen om één of meerdere van deze precisiemiddelen toch weer te combineren met de aloude chemotherapie en bestraling.

Maar recent onderzoek laat ook zien dat er wondermiddelen bestaan die aanmerkelijk minder bijwerkingen veroorzaken, nauwelijks iets kosten en onderbelicht zijn in de media. Want wat te denken over gerichte lichaamsbeweging, waarvan bij een aantal veelvoorkomende typen kanker, zoals die van borst en dikke darm, is geconstateerd dat de overlevingsduur van de patiënt tot wel 50% kan toenemen! Zo is het nooit in het nieuws gekomen dat duidelijk hogere vitamine D bloedspiegels dan de overheid adviseert, het risico op borstkanker met maar liefst een factor drie kunnen verlagen. Ook beseffen nog veel te weinig artsen en patienten dat het toedienen van insuline bij diabetes type 2 het risico op kanker bijna kan verdubbelen. En dat terwijl door gezondere voeding injecties met insuline meestal overbodig worden.

Zo blijken er vele maatregelen te zijn die we zelf kunnen nemen om zo te helpen dat we de strijd tegen kanker uiteindelijk in ons voordeel kunnen beslissen. William Cortvriendt is medicus en auteur van diverse bestsellers over de relatie tussen leefstijl, ziekte en gezondheid zoals Hoe word je 100 en Lichter. Binnenkort wordt zijn nieuwe boek Kankervrij gepubliceerd over wat we zelf kunnen doen om kanker te overwinnen.